نیروانا چیست؟ معنی نیروانا در بودا و راه رسیدن به آن

نیروانا را می‌توان نوعی رسیدن به بهشت دانست. جایی که دیگر زندگی دوباره وجود ندارد، هیچ چیز باعث درد و رنج انسان نمی‌شود و چرخه‌ی بی‌نهایت تولد و مرگ به پایان می‌رسد. نیروانا را آیین‌های زیادی قبول دارند. به عنوان مثال نیروانا در بودا یعنی بالاترین حالتی که می‌توان به آن رسید و از وجودیت رهایی پیدا کرد. در این مطلب به طور کامل به معرفی این کلمه می‌پردازیم. با رسانه نیروانا همراه شوید.

معنی نیروانا در لغت

در ابتدا بیایید با معنی نیروانا در لغت آشنا شویم و سپس به سراغ تعریف جامع‌تر از آن برویم. نیروانا حالتی است که در آن روح از تولد دوباره آزاد می شود. در سانسکریت، این اصطلاح به معنای “منفجر شده” یا “خاموش” است. نیروانا را می توان به عنوان حالتی تعریف کرد که در آن فرد هیچ رنجی را تجربه نمی کند زیرا او از تولد مجدد آزاد است.

در لغت نیروانا به معنی سعادت نهایی و رستگاری کامل است که فراتر از رنج، کارما و سامسارا قرار دارد. نیروانا بودا از طریق خاموش شدن میل انسانی و آگاهی فردی به دست می‌آید.

ارتباط نیروانا، کارما و سامسارا چیست؟

حال ممکن است بگویید کارما و سامسارا به چه معنی است؟ هر دوی این کلمات در آیین‌های بودایی و هندوئیسم زیاد شنیده می‌شوند. کارما به نتایج عملکرد ما در دنیا دلالت دارد. یعنی هر کار بدی که انجام دهیم و هر انرژی منفی که برای دیگران ارسال کنیم، همان کارها و انرژی‌ها در این زندگی یا زندگی‌های بعدی به ما برمی‌گردند. برای درک عمیق کارما می‌توانیم این ضرب المثل را معرفی کنیم: « هر چه کنی به خود کنی، گر همه نیک و بد کنی یا از هر دست بدی از همون دست می‌گیری»

افزون بر این موارد، سامسارا هم در این آیین‌ها به یک چرخه بی‌نهایت از زندگی و مرگ اتلاق می‌شود. یعنی هیچ پایانی برای این زندگی وجود ندارد و ما به صورت مکرر و بی نهایت به دنیا می‌آییم، سپس می‌میریم و در غالب یک موجود دیگر به دنیا بازمی‌گردیم.

پس می‌توان نتیجه گیری کرد که به نوعی، نیروانا در مقابل سامسارا قرار دارد. همچنین پایان دهنده‌ی چرخه‌ی کارما است. به عبارتی دیگر نیروانا این امید را در ذهن پرورش می‌دهد که مکانی برای پایان دادن به کارما و سامسارا وجود دارد. جایی که شما دیگر به دنیا نمی‌آیید و به بهشت ابدی می‌رسید. کارما و سامسارا شما را وادار به زندگی مجدد می‌کنند ولی در نیروانا دیگر تولد و مرگ معنی ندارد و شما به رستگاری رسیده‌اید.

نیروانا چیست؟ چه ادیانی به آن اعتقاد دارند؟

ریشه اسم نیروانا یک کلمه سانسکریت باستانی با معانی مذهبی مهم در سنت‌های هندی مانند هندوئیسم، جینیسم، سیک و بودیسم است. در آیین هندو، جین و سیک، این اصطلاح به معنای رهایی از وجود دنیوی است. هر سه ادیان بر این باورند که یک روح ابدی (آتمان) وجود دارد که در چرخه تولد دوباره حرکت می کند. روح واقعی است، اما هویت خاص یک فرد واقعی نیست. هندوها و جین ها بر این باورند که رهایی هویت فرد را از بین می برد و روح فرد در روح جهانی (برهمن)، واقعیت نهفته، ادغام می شود. هندوها برای رسیدن به این هدف از مدیتیشن یا وقف کردن خود به یک خدا استفاده می کنند در حالی که جین ها انکار خود را تمرین می کنند. سیک‌ها معتقدند نیروانا حالتی از سعادت خالص است که با خشنود کردن خداوند به دست می‌آید.

آشنایی با معنی نیروانا در بودا و تاریخچه آن

نیروانا در بودا به معنای خاموش کردن خود به طور کامل است که توهم واقعیت دیگر تأثیری ندارد. کلمه نیروانا از ترکیب فعل ماضی سانسکریت /ban/ ‘blown’ و قید /nis/ ‘out, away’ آمده است. در حالی که در زمان بودا کلمات دیگری برای رهایی از تولد دوباره (موکشا، موکتی، سامادی) در گردش بود، کلمه نیروانا عمداً توسط بودا برای انتقال این رهایی از توهم واقعیت (مایا) انتخاب شد. یعنی نه روح، نه جهان، فقط هیچ.

نیروانا در بودا جایی میان بودن و نبودن است. یعنی آنقدر فرد از چارچوب هستی خارج می شود که حتی نمی توان در موردش منفی صحبت کرد. نیروانا یکی از سخت ترین مفاهیم برای اکثر غربی ها و بسیاری از بودایی ها برای درک واقعیت است. ناگارجونا فیلسوف بودایی، نیروانا را «نتی نتی» نامید، یعنی: نه این و نه آن؛ زیرا کاملا خارج از وجود و موجودیت است.

انگیزه اصلی بودا زمانی که راه معنوی خود را آغاز کرد، کشف چگونگی اجتناب از رنج بود. سنت بر این است که گوتاما (بودا) یک شاهزاده ثروتمند بود که توسط پدرش در قصر با سرگرمی های بی پایان محصور شد تا هیچ رنجی را تجربه نکند. گوتاما موفق شد دزدکی بیرون بیاید. سپس مردی بیمار، پیرمرد و مرده ای را دید. این ها تأثیر عمیقی بر او گذاشتند و او فهمید که هیچ مقدار تجمل نمی تواند از رنج جلوگیری کند. سپس خانه را ترک کرد و زاهدی سرگردان شد، اما دریافت که شکنجه خود نیز به رنج پایان نمی‌دهد.

او استدلال کرد که همه هستی و چرخه تولد دوباره که آن را به وجود آورده، رنج است؛ زیرا هر تولدی دوباره مرگ را به همراه دارد. حتی اگر کسی با جهان ادغام شود یا موفق شود خدا شود، در نهایت تولد دوباره فرا خواهد رسید؛ زیرا این ها هنوز انواع وجود هستند. اما چرخه تولد دوباره اجتناب ناپذیر به نظر می رسد، پس چه باید کرد؟

تنها راه حل برای بودا یافتن راهی برای خنثی کردن وجود خود بود. این به معنای پایان دادن به زندگی نیست، بلکه به معنای متوقف کردن بازگشت است. او باید مکانیسم تولد دوباره را می دانست و سپس راهی برای توقف آن پیدا می کرد. یکی از پیشرفت‌های بودا، زنجیره دوازده پیوندی منشأ وابسته بود، توضیح پیچیده‌ای از چگونگی آغاز تولد دوباره توسط علل مرتبط. هر علت دیگری را به گونه‌ای تقویت می‌کند که زنجیره را ناگسستنی نشان می‌دهد. اما بودایی‌ها معتقدند گوتاما کد تقلبی را پیدا کرد که مکانیسم را باز کرد و توانست وجود را خنثی کند.

نیروانا بودا و مفهوم روشنگری و آگاهی

نیروانا می تواند یک مفهوم ناراحت کننده برای برخی افراد باشد؛ چرا که نیروانا در بودایی برای آن ها به معنی خود ویرانگری است. اما در حقیقت ما به دنبال کلمات آرامش بخش تری برای توصیف آن هستیم. به نظر می رسد کلمه “روشنگری” مترادف خوبی باشد. اما با وجود اینکه این اصطلاحات ارتباط نزدیکی دارند، اما یکسان نیستند. اصطلاح بودایی برای روشنگری، “بیداری” است. مجموعه ای از روش ها برای درک اینکه هستی درباره رنج است. اگر کسی از روش ها پیروی کند، کارما را که باعث تولد دوباره می شود، متوقف می کند. اما یک نفر فقط زمانی به نیروانا می رسد که تمام کارما خود را خرج کند و هیچ کدام باقی نمانده باشد که باعث تولد دوباره شود. روشنگری چیزی است که در جهان هستی باید به سمت آن کار کرد، نیروانا زمانی است که این فرآیند انجام می شود و فرد دیگر وجود ندارد. روشنگری یک فرآیند است و نیروانا نتیجه آن است.

نحوه رسیدن به نیروانا در بودیسم

در تاریخ اندیشه بودایی رویکردهای مختلفی برای رسیدن به نیروانا وجود دارد. این رویکردها یا مدارس به عنوان راهنماهایی عمل می‌کنند که به فرد در مسیر کمک می‌کنند. اما در مورد چگونگی دستیابی به نیروانا و اینکه چه کسی آماده تلاش است، اختلاف نظر وجود دارد. دو مدرسه برجسته تراوادا (راه بزرگان) و ماهایانا (وسایل نقلیه بزرگ) هستند. در حالی که همه بودایی ها به مسیر نجیب هشتگانه، چارچوب بنیادی بودا برای پایان دادن به تولد دوباره پایبند هستند، هر مکتب طرحی مجزا برای دستیابی به هدف ارائه می کند.

نیروانا بالاترین حالتی است که می توان به آن دست یافت و کسی که به نیروانا دست یافته به نام آراهانت شناخته می شود. نیروانا چهار مرحله دارد که عبارتند از: سوتاپانا، ساکاداگامی، آناگامی و آراهانت. در حقیقت نیروانا یکی از محبوب ترین کلمات در بودیسم است و همانطور که گفتیم به عنوان روشنگری نیز شناخته می شود. طبق افسانه، لرد بودا در زمانی که زیر درخت بودی مدیتیشن می کرد، در بود گایا به سطح نیروانا رسید. ۶ سال طول کشید تا لرد بودا به نیروانا دست یابد. در بودیسم، نیروانا بالاترین حالتی است که می توان به آن دست یافت و همچنین توسط راهبان بودایی در بودیسم مورد توجه قرار می گیرد.

بر اساس سنت بودایی، کسی که به نیروانا دست یافته است، از امیال دنیوی و رنج زندگی رهایی می یابد و همچنین از چرخ زندگی، باواچاکرا، رها می شود.

گفته می شود که چهار مرحله برای رسیدن به روشنگری کامل وجود دارد. چهار مرحله روشنگری در بودیسم، چهار مرحله پیشرو هستند که به رسیدن به بالاترین حالت یا حالت روشنگری کامل کمک می کنند. کسی که به روشنگری کامل رسید آراهانت نیز شناخته می شود. آموزه های چهار مرحله پیشروی روشنگری عنصر اصلی اکثر مکاتب بودایی است که شامل بودیسم تراوادا و غیره می شود. چهار مرحله روشنگری سوتاپانا، ساکاداگامی، آناگامی و آراهانت است. افرادی که در یکی از این چهار مرحله هستند در جامعه بودایی یا سانگا قرار می گیرند. در ادامه با این مراحل آشنا می‌شوید.

چهار مرحله برای رسیدن به نیروانا و روشنگری

چهار مرحله استانداردی که در Sutta Pitaka Pali Canon توضیح داده شده اند عبارتند از Stream Enterer، Once-Returner، No-Returner و The Arahant. اما طبق گفته سانگا شاگردان تاتاگاتا، اگر مسیرهای یک فرد جداگانه گرفته شود، حدود هشت نوع مسیر به نیروانا وجود دارد. آن ها هستند:

1. مسیر ورود به جریان
2. ثمره ورود جریان
3. مسیر به یک بار بازگشت
4. ثمره و نتیجه مسیر یک بار بازگشت
5. مسیر بدون بازگشت
6. ثمره و نتیجه مسیر یک بار بازگشت
7. مسیری به آراهانتشیپ
8. ثمره آراهانتشیپ

چهار مرحله اصلی روشنگری را در زیر معرفی می‌کنیم:

1. ورودی جریان

مرحله اول Stream Enterer یا Sotappana است. سوتاپانا به معنای “کسی که وارد نهرها می شود” است. می گویند کسی که وارد این مرحله می شود چشم دارما را باز می کند. گفته می شود کسانی که چشم دارما را باز کرده اند در هفت تولد دوباره به سطح آراهانت رسیده اند. وقتی وارد جریان شدی، از میل و تشریفات رها شدی و مشکل هویتی نداشتی و می‌توانی با ذهن و چشم یکی شوی. اعتقاد بر این است که کسی که در این مرحله وارد شده است، هرگز در قلمروهای پایین باواچاکرا متولد نخواهد شد. Stream Enterer به سه جواهر بودیسم یعنی بودا، دارما و سانگا نهایت اطمینان را خواهد داشت.

2. یک بار بازگشت

مرحله دوم روشنگری یک بار بازگشته یا ساکاداگامی است. ساکاداگامی در لغت به معنای کسی است که یک بار می آید. گفته می شود که Once-Returner و Stream Enterer از 3 بند روشنگری آزاد هستند. سه بند عبارتند از: خود توهم، شک و دلبستگی به تشریفات و حکومت. یکبار بازگشته سه قید دیگر روشنگری یعنی شهوت، بدخواهی و میل به مواد خوب را سست کرده است. اعتقاد بر این است که یک بار بازگشته ها در یک تولد دوباره به روشنگری می رسند تا Stream Enterer که تولد دوباره در قلمروهای پایین تر مانند حیوان، جهنم یا روح گرسنه را حذف می کند.

3. غیر عودت کننده یا بدون بازگشت

مرحله سوم نیروانا بدون بازگشت یا آنگامی است. آناگامی در لغت به معنای “کسی که نمی آید” است. گفته می شود غیربازگشته از پنج قید آزاد است و پس از تولد دوباره به دنیای انسانی یا قلمروهای پایین تر باز نمی گردد. اعتقاد بر این است که افراد غیربازگشته پس از یک تولد دوباره به نیروانا می رسند. آنها در یکی از پنج جهان خاص متولد شده اند.

4. آراهانت

آخرین مرحله نیروانا آراهانت است. کسی که وارد این مرحله می شود از هر ده قید رها می شود و از چرخه تولد دوباره و مرگ نیز رها می شود. یک آراهانت با پیروی از مسیری که خداوند بودا نشان داده بود به سطح نیروانا رسید.

پس از رسیدن به نیروانا در بودیسم چه اتفاقی میفتد؟

این یک سوال گول زننده است؛ چرا که نیروانا یک مکان یا یک فرآیند نیست. بلکه جایی میان بودن و نبودن است و درک آن مفهومی بسیار دشوار است. این کمی شبیه خطا کردن در یک بازی بسکتبال است، با این تفاوت که به جای اینکه به نیمکت بروید، دیگر اصلا آنجا نیستید. بنابراین پاسخ این است که وقتی به نیروانا می‌رسید هیچ اتفاقی نمیفتد، زیرا اتفاق دقیقاً همان چیزی است که نیروانا درباره آن نیست! به عبارتی دیگر می توان گفت که نیروانا در بودا یعنی جایی که دیگر هیچ چیز وجود ندارد. درک این مرحله برای انسان سخت است؛ پس نمی توان به راحتی به توصیف نیروانا پرداخت.

آیا نیروانا به معنای مرگ است؟

نیروانا به معنای مرگ نیست. نیروانا زمانی است که شخصی که مشخصاً یک راهب بودایی روشن فکر است، تمام کارمای خود را خرج کرده است و دیگر دوباره متولد نخواهد شد. با این حال، تا زمانی که زنده است نمی توان به نیروانا دست یافت. آخرین مرحله در رسیدن به نیروانا، به نام پارینیروانا، تنها در زمان مرگ اتفاق میفتد.

سوالات متداول درباره نیروانا